Eikels & Tannines… vriend of vijand?

Iedere nazomer hetzelfde liedje: de eikels vallen weer uit de bomen. Voor veel paarden een soort “gratis snackbuffet”.

Rondom de wei waarin mijn kudde leeft staat het vol met eiken. In de zomer zorgen ze voor veel schaduw en in het najaar helaas voor véél eikels. Eigenlijk gaf dit jarenlang geen problemen, gelukkig maar want opruimen of toegang afzetten is simpelweg niet te doen.
Vorig jaar had ik het iets anders gedaan, want waar in het najaar mijn paarden vaak nog lekker op de wei mogen. Had ik het deze keer al beperkt, dus meer zoektocht-tijd naar eikels.
En plotseling kreeg één van mijn merries jeuk. Niet een beetje kriebel, maar écht jeuk. Uiteraard zwaar balen, maar ook een hoop gepuzzel in mijn hoofd. Hoe dan?! Na wat gepuzzel begon ik te vermoeden dat ze niet ineens allergisch was geworden voor muggen, maar dat die berg eikels hoogstwaarschijnlijk een grote rol speelden in de oorzaak. 

Tijd dus voor een deepdive… want behalve alle waarschuw berichten over levensgevaarlijke tannines, is het vooral ook interessant welke “voedingswaarde” eikels blijkbaar hebben en hoe het nu zit met tannines.

De voedingswaarde van eikels

Eikels zijn geen lullige nootjes. Ze bestaan grofweg uit:

• 54% koolhydraten (voornamelijk zetmeel, maar weinig “suiker”)
• 30% vetten
• 7,5% eiwit (een mooi behoorlijk compleet scala aan essentiële aminozuren)
• Daarnaast vitamines; C, B1, B3, B5, B6 én mineralen zoals magnesium, calcium, kalium, zink en ijzer.
• Ze zijn heel rijk aan hydrolyseerbare tannines, looistoffen en antioxidanten.

Conclusie: In grotere hoeveelheden is dit zeer energie,- en zetmeelrijk. Je kunt ze bijna krachtvoer noemen.

Waarom eikels “dikmakers” kunnen zijn

Misschien heb je wel eens gehoord dat varkens in bossen vetgemest werden op eikels (het zogeheten pannage). Klopt. Die dieren werden er boterzacht en lekker sappig van. Voor paarden is dat helaas wat minder handig.

• Hoog zetmeel → geeft glucosepieken, zeer onhandig bij paarden met een gevoelige suikerstofwisseling, insulineresistentie of EMS.
• Veel calorieën → ze geven veel energie, maar zonder dat er ook veel beweging tegenover staat, kan dit snel leiden tot overgewicht.
• Tannines & toxines → bij te veel eikels kan het ongezond of gevaarlijk worden en kunnen ze de darmwand beschadigen of een flinke overbelasting geven voor lever en nieren.

Let op! Vooral paarden die honger hebben, beperkt worden in ruwvoer of zich vervelen. Zullen op zoek gaan naar ieder gevallen eikeltje.

Tannines: zijn ze nu slecht of stiekem toch ook een beetje goed?

Eikels staan bekend om hun tannines, ook wel looistoffen. Die hebben een dubbele reputatie: giftig in overmaat, maar in kleine beetjes verrassend interessant. Er bestaan twee soorten:

Gecondenseerde tannines

• Komt o.a. voor in esparcette.
• Remmen slechte bacteriën in de darm.
• Helpen gunstige darmflora bacteriën.
• Kunnen de wormdruk verlagen, doordat endoparasieten geen fan zijn van tannines.
• Ze kunnen zich binden aan eiwitten in voer of aan enzymen. Dat beschermt een deel van het eiwit tegen vroege afbraak in de maag. Resultaat: meer eiwit bereikt intact de dunne darm, waar het beter kan worden opgenomen.
• Darmmicrobiota kan de gecondenseerde tannines langzaam afbreken tot kleinere polyfenolen en flavonoïden. Deze metabolieten kunnen werken als antioxidanten.

Gecondenseerde tannines zijn grote, stabiele polyfenolen. In tegenstelling tot hydrolyseerbare tannines hebben ze geen suikerkern en kunnen ze niet eenvoudig worden gehydrolyseerd door maag,- of darmenzymen.

Ze hebben dus een gunstige werking in het darmmilieu. Een reden waarom ik groot voorstander ben van esparcette in de basis bijvoeding.

Hydrolyseerbare tannines

• Komt o.a. voor in eikels, eikenblad, maar bijvoorbeeld ook in walnootbladeren.
• In lage dosering: adstringerend (samentrekkend), antioxidant en licht ontstekingsremmend.
• In hoge dosering: giftig voor lever en nieren. En belastend voor de darmwand.

Hydrolyseerbare tannines zijn een type plantaardige polyfenolen (looistoffen). Hun naam zegt het al: ze zijn hydrolyseerbaar, wat betekent dat ze door water of enzymen kunnen worden afgebroken tot kleinere moleculen.

Chemisch gezien bestaan ze uit een suikerkern waaraan galzuur of ellaginezuur is gekoppeld. Door hydrolyse (= afbraak in de spijsvertering) vallen ze uiteen in suiker en fenolzuren.

Nog een paar leuke weetjes over eikels die ik je niet wil onthouden

• Heel vroeger werd eikelmeel gewoon gebruikt om brood te bakken. In sommige culturen wordt het nog steeds gezien als een superfood.
• In Korea maken ze van eikels noedels en gelei.
• In Spanje (Iberico-varkens) worden eikels nog steeds gebruikt om vlees mals en smaakvol te maken.
• Eikelkoffie bestaat echt en schijnt nog lekker te zijn ook.

Mijn conclusie

Eikels zijn dus zeer rijk aan bepaalde voedingsstoffen, maar voor paarden met gevoelige stofwisseling (zoals insulineresistentie) vormen ze een serieus risico. Mijn eigen merrie liet me dat op de harde manier zien, met jeuk die waarschijnlijk samenhing met een ontregelde suikerstofwisseling (inmiddels heb ik dit gelukkig weer heel aardig onder controle)

Ben dus voorzichtig. Zeker met groene onrijpe eikels. Een paar eikels zijn bijna gezond, maar in grote hoeveelheden kunnen ze zowel acute als meer verborgen klachten geven.

Qua tannines gaat het om het type, de één zet je graag op het menu, de ander met zeer voorzichtige mate of liever niet!